पूर्वीय प्रचलनमा जन्मदिन त्यति मनाउने गरेको पाइँदैन ! तर पश्चिमी जगतमा रहेको यो चलन अहिले पूर्वीय जगतमा, त्यो पनि विशेषगरि बच्चाबच्चीहरुमा निकै झाङ्गिएको छ ! यसरी झाङ्गिनुको प्रथम र प्रमुख कारण त पूर्वका सबै क्षेत्रमा पश्चिमा साम्राज्यवादको प्रभुत्व बढ्नु नै हो भने दोस्रो र सहायक कारण भने पूर्वमा जन्मदिन मनाउने नगर्नु पनि रहेको छ । विडम्बना के भयो भने हाम्रा आफ्ना कतिपय चालचलन नहुंदा अर्काको भितृने सहज वातावरण त बन्यो नै, सङ्गसङ्गै तिनका विकृती विसङ्गती र विपरीत अर्थ दिने चलन पनि भितृए ! जन्मदिनका सन्दर्भमा बत्ती निभाउनु र केक काट्नु हाम्रो सन्दर्भमा मात्र होइन, प्राकृतिक र बैज्ञानिक दृष्टिले पनि राम्रो होइन, तथापी हाम्रोमा पुरानो वा नयाँ जन्म-संस्कार/जन्मदिनको सम्झना र सम्मान गर्ने र खुसियाली मनाउने प्रचलन नहुँदा त्यो यहाँपनी जस्ताको तस्तै झाङ्गिने मौका मिल्यो ! र, सुरुमा बच्चाबाट हुर्केको यो चलन बूढापाका, ठुलाबडा, र यहाँसम्मकी आफूलाई क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट संस्कार-संस्कृतिका मसिहा ठान्ने नेता-शासकहरुले समेत जन्मदिन मनाउने यो पश्चिमा संस्कृती लागू गरेको पाइन्छ; जबकी माओले नेताहरुको जन्मदिन नमनाउने भन्नू भएको छ ! आफूले आफ्नो जीवनकालमै आफ्नो उच्च मूल्यांकन/अधिमूल्यन गर्ने-गराउने र समाज, पार्टी वा राष्ट्रमा आफ्नो प्रभुत्व बढाउने नियतले जीवित नेताहरुले आफ्नो जन्मदिन मनाउने कृतृम वातावरण नबनाऊन् र यसो गर्नुले पार्टी र आन्दोलनमा आत्मकेन्दृत व्यक्तिवाद, आत्मप्रसंसावाद, नेताभक्तिवाद र व्यक्तिपूजावाद हुर्किन सक्छ भनी माओले नमनाउने भन्नू भएको हो ! तर ती व्यक्ती वा नेताको मृत्युपस्चात जन्मदिवस/जयन्ती वा मृत्युदिवस/स्मृतिदिवस मनाएर तिनको यथोचित मूल्यांकन गर्ने, तिनका विचार, भावना र योगदानहरुको सम्झना र सम्मान गर्ने अनि ती विचार, भावना र कार्यहरुको संरक्षण, संबर्धन र अवलम्बन गर्ने-गराउने गर्नु त हरेक जीवित अनुयायी/उत्तराधिकारीको अनिवार्य आवश्यकता र परम् कर्तव्य नै हुन्छ । त्यसैले स्पस्ट छ, माओले जन्मदिन मनाउने कार्यलाइ निरपेक्ष रुपले रोक्न वा हतोत्साहित गर्न वा निषेध गर्न खोज्नु भएको पटक्कै होइन !

जन्म र मृत्यु नितान्त विपरीत परिघटना हुन् ! यी अनिवार्य र अपरिहार्य पनि छन् । सामान्यतया मानिसको जन्म हुँदा हर्ष, उल्लास र सुखानुभूती हुन्छ भने मृत्यु हुँदा शोक, पीडा र दुखानुभूती हुन्छ ! त्यसैले सामान्यतया जन्मदिनलाई एउटा उत्सवको रुपमा मनाउनु र मृत्युलाई शोक-श्रद्धा र स्मृतिको रुपमा मनाउनु वान्छ्नीय नै हुन्छ । तर जब कोहि मानिस मानवजातिकै लागि कलङ्क, कहर र दुश्मन हुन्छ, तब उसको जन्मदिन मनाउनु विडम्बना हुन्छ भने कुनै जन्म वा जीवन समस्त जीवन र जगतकै मुक्ती, प्रगती र समृद्धिको लागि प्रेरणा, गर्व र हर्षको स्रोत बन्छ भने त्यस्ताको जन्म दिवस नमनाउनु पनि दुखद विडम्बना हुन जान्छ ! त्यसैले सामान्यतया कुनै महापुरुषको जन्मदिवस मनाउँदा भएको हर्षोल्लास र गरिएको महिमा मण्डनलाई भावी पिंढी र खासगरी बच्चाहरुको मनोविज्ञानमा संप्रेषण गर्नको लागि र उनीहरुका भावी जीवन र कार्यहरु परिवार र समाजको लागि यस्तै सार्थक र हर्षोल्लासमय होउन् भन्ने अपेक्षा र कामनाले बच्चाहरुको जन्मदिन मनाउनु स्वाभाविक र आवश्यक नै हो !

जहाँसम्म बच्चाबाहेकका अरुको जन्मदिन मनाउने कुरा छ, त्यसमा केही ख्याल त अवश्य गर्नुपर्छ ! वास्तवमा कुनै वयस्क वा वरिष्ठ व्यक्तिको जन्मदिन मनाउनुको अर्थ हो कि उसको समग्र जीवनमा उसले समाज, जीवन र जगतप्रति गरेको योगदान ! यद्यपि उसको अन्तिम र सही मूल्यांकन उसको मृत्युपछी मात्र हुन सक्छ, तथापी त्यतिबेलासम्मको आवधिक मूल्यांकन गर्दै ती योगदानहरुको स्मरण, कदर, अवलम्बन र कार्यान्वयन गर्न-गराउन जन्मदिवस मनाउने कार्यहरु गर्नै नसकिने चाहिँ होइन !

यसो हेर्दा कसैको जन्म वा मृत्युदिवस मनाउनु कुनै व्यक्ति विशेषको जन्म वा मृत्युको घटनासङ्ग मात्र सीमित भएकोजस्तो र उसको पूजा, प्रशंसा, भक्ती वा चाकरी गरेकोजस्तो लागेपनी वास्तवमा जब ती व्यक्तिको जन्म वा मृत्युको अर्थ, प्रभाव र परिणाम व्यक्ति वा परिवार विशेषमा मात्र सिमित नभएर सिङ्गो समाज, राष्ट्र र संसारकै सरोकारको विषय बन्न पुग्दछ र जब त्यो जन्म वा मृत्यु खाली तत्क्षणिक घटना मात्र नभएर जन्म वा मृत्युसङै उसका सदविचार र सत्कर्म वा दुरविचार र दुस्कर्महरु पनि जोडिएर आई दीर्घकालीन विषय बन्छन् , तब उसको जन्म वा मृत्यु दिवस सो व्यक्तिविशेषको मात्र नभै सार्वजनिक विषय बन्ने हुनाले त्यस्ता दिवसहरु मनाउने वा नमनाउने भन्ने कुरा उसका योगदानमा निर्भर हुनेहुनाले यसबारे समाजले निश्चित गर्नु पर्दछ र गर्दछ ।

आज २६ डिसेम्बर अर्थात् एक महान् क्रान्तिकारी नेता माओको जन्म दिन ! आजकै दिनमा सन् १८९३ मा चिनको हुनान प्रान्तको शाओशान काउन्टीको छाङ्सामा माओ जन्मेको र हाल उहाँको मृत्यु समेत भैसकेकोले यस २६ डिसेम्बरलाई माओदिवसको रुपमा मनाउँदै आइएको छ । वास्तवमा माओदिवस अर्थात् माओको जन्मदिन यस कारणले मनाइन्छ कि माओको योगदान माओ र उहाँको परिवारमा मात्र सिमित छैन, बरु यो त चीन लगायत विश्वका आम शोषित-पीडित राष्ट्र र जनताहरुका सुखदुखहरुसङ्ग सम्बन्धित छ । वास्तवमा माओको जन्मसङ्गै विश्वका सारा शोषित-पीडित जनता र राष्ट्रहरुको सुदिन जन्मिएको हो ! त्यसैले यो दिन माओको परिवार, पार्टी र देसभन्दा बाहिरका हामीहरुको लागि पनि विशेष उल्लेखनीय दिन हो ।

अझ, माओ जन्मेको वा मरेको दिन मात्र स्मरणीय हुने होइन, बरु माओले गरेका महान् कार्यहरुको सफलता र सार्थकता प्रमाणित भएका दिनहरु, माओका योगदानहरुले देस र दुनियाँलाई बदल्नमा खेलेको भूमिका स्पष्ट भएका दिनहरु र माओको नेतृत्वमा सम्पन्न भएको अक्टोबर १ को महान् चिनियाँ नयाँ जनवादी क्रान्ती दिवसजस्ता महत्वपूर्ण दिनहरुलाई पनि स्मरण गर्नु र ती विचार, काम र योगदानहरुको संप्रेषण र संबर्धन गर्नु हाम्रो परम् कर्तव्य हो । यतिबेला त झन् माओ, माओका विचार, सिद्धान्त, क्रान्ती र मुक्ती अनि माओको देस चीन, चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी र महान चिनियाँ जनताले हाल प्राप्त गरिरहेको शक्ति, सामर्थ्य, विकास, प्रगती र समृद्धी आदि सबैका विरुद्ध देसविदेसबाट प्रतिकृयावादी साम्राज्यवादीहरुले जेहाद छेड्ने, घेरावन्दी र नाकावन्दी गर्ने, एक्लाउने, गडबडी मच्चाउने र फुटाउने अनि ध्वस्त गरि विश्वमा आफ्नो एकछत्र हैकम चलाउने मन्सायले चिनियाँ नेतृत्वमाथी समेत आक्रमण गरिरहेको सन्दर्भमा सामान्यतया कम्युनिस्ट भनिने सबैले र विशेषतया माओवाद/विचार वा माओविचारधारालाई आफ्नो पथप्रदर्शक मान्ने शक्तिहरु सके सबैले संयुक्त भएर, नभए पनि अलग-अलग भएर पनी निकै सभ्य, भव्य र दिव्यरुपमै माओदिवस मनाउनु पर्ने हो ! तर दुखको कुरा के छ भने माओवादको वैचारिक धरातलमा टेकेर रक्तपात मच्चाई त्यसकै बलमा आफुलाई सत्ता र शक्तिको दमदार ठेकेदार र हकदार बनाएको मुख्य नेतृत्वको एउटा ठुलो समूहले माओदिवस मनाउनु त परै रहोस्, आफ्नो दस्तावेजबाट पनि माओको नाम समेत मेटाउने मात्र गरेको छैन , उल्टै घनिष्ट छिमेकी र निस्वार्थ सहयोगी मित्र देस (माओको देस) चीन बिरुद्ध आज साम्राज्यवादीहरुद्वारा चौतर्फी प्रहार हुँदापनी त्यसको बचाउ गर्नुको साटो प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपमा तिनै साम्राज्यवादीहरुले फ्याँकेको जुठो कलो र दिएको धम्कीघुर्कीका अगाडि आफूलाई नतमस्तक बनाई तिनको कम्युनिज्म विरोधी चक्रब्युहमा फसेको छ ! त्यसैगरी आफूलाई माओवादी मात्र होइन, क्रान्तिकारी माओवादी नामले पुकारेर आत्मरती गरि नथाक्ने एउटा सानो र संकीर्ण राजनीतिक समूहले पनि आफ्नो केन्द्रीय कार्यालयको एउटा कोठामा एक्लै माओदिवस मनाउने तयारी गरेको छ ! नमनाउनु भन्दा मनाउनु केही सकारात्मक त हो तर माओ हामी सबै नेपाली कम्युनिस्टहरुका महान् गुरु र महानायक भएकाले संयुक्त र सशक्त रुपमा माओदिवस मनाएर साम्राज्यवादी जल्लादहरुलाई हाँक दिनुपर्ने यो बेलामा आफ्नो कार्यक्रममा अरु पार्टी र नेताहरुलाई समेत बोलाएर संयुक्त हुन सक्ने सन्देस दिंनुपर्ने र आफूहरु बिचका बुझाइ र गराइमा भएका फरक र कमीकमजोरीलाई सच्चाउने अन्तर्कृयामूलक कार्यक्रमको रुप दिनु पर्ने हो । तर त्यसो गर्नु त परै रह्यो, त्यसो गरौं भन्दा पनि नमानेर आफ्नै डम्फू एक्लै बजाउदै माओदिवस मनाएर आत्मरती गर्नु सुखद होइन !

फेरि, माओलाई रुपमा मान्ने तर सारलाई छाड्ने, मुखले माओवाद वा विचारधारा जप्ने तर व्यवहार खाओवादको गर्ने, दस्तावेजहरुमा माओको उच्च मूल्यांकन गर्ने तर कार्यान्वयनमा कायरता प्रदर्शन गर्ने र धुमधामसङ्ग माओ दिवस त मनाउने तर उहाँका विचार र आचारलाई आत्मसातीकरण र कार्यान्वयन नगर्ने गर्नुको पनि कुनै खासै अर्थ छैन ! खैर जे होस्, माओदिवस मनाउनु माओ नामक एक व्यक्तिको पूजा वा नेताको भक्ती-स्तुति नभएर, माओ नामक एक महान क्रान्तिकारी व्यक्तित्व र नेतृत्वको समाज र संसारप्रतिको भूमिका र दायित्वको सम्झना, सम्मान र सलामी हो भन्ने स्पष्ट हुन्छ र हामीले प्रसन्न चित्त, खुला दिल र विशुद्ध आत्माले यस्ता दिवसहरु मनाउँछौं र मनाउनुपर्दछ ! यसरी देस र समाजको लागि दुखकष्ट र त्यागबलिदान गर्नेलाई स्मरण, मूल्यांकन र श्रद्धा नगर्ने हो भने र तिनका विचार, भावना र कर्महरुलाई स्थापित, विकसित र संप्रेषित नगर्ने हो भने देस, समाज र संसारप्रती केही गर्ने चिन्तन र प्रवृत्तिकै अन्त्य हुने छ र यो दुनियाँ बस्न, बांच्न र बढ्न नसकिने हुनेछ ! त्यसैले समाज र राष्ट्रप्रतिको दायित्वबोध गर्न-गराउनको लागि पनि यसप्रकारका माओजस्ता राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय व्यक्तित्व र नेतृत्वका जन्म वा मृत्यु दिवसहरु अवश्य मनाउनु पर्दछ । यो हाम्रो न्यूनतम सामाजिक र क्रान्तिकारी जिम्मेवारी पनि हो ।

कामरेड माओको हार्दिक सम्झना र श्रद्धा गरौं !
माओका योगदानहरुको सच्चा र अच्छा मूल्यांकन गरौं !!
माओका विचार र भावनाहरुलाई आत्मसात गरौं !!!
सम्पूर्ण कम्युनिस्टहरु एकताबद्ध होऔं !!!!
सर्वहारा अन्तर्राष्ट्रियतावादलाई अवलम्बन गरौं !!!!!
देस-विदेसमा क्रान्ती जारी राखौं र जनवाद-समाजवाद हुँदै साम्यवादको दिशामा अघि बढौं !!!!!!

लेखक नारायण शर्मा नेकपाका 'पुस्तक तथा अभिलेखालय विभाग'का प्रमुख हुन् ।